(tokat/sulusaray)

tokat il merkezine 69 km. uzaklıktaki sulusaray, 20 mayıs 1990 tarihinde ilçe olmuştur. ilçe; etrafı dağlarla çevrili bir ova üzerinde, çekerek ırmağı kıyısında yer almaktadır.

yunanca bir kelime olan sebastopolis; büyük, ulu, azametli şehir anlamına gelmektedir. şehrin adı bazı kaynaklarda heracleopolis olarak geçmektedir. şehrin kuzeyinde, çekerek ırmağı üzerindeki roma dönemine ait köprüde, şehrin bu adı ile ilgili bir kitabe bulunmaktadır.

antik sebastopolis şehrinin ne zaman kurulmuş olduğu henüz kesin olarak bilinmemektedir. sebastopolis’in roma ve bizans’ın tarihi yol ağı içinde önemli bir yeri vardır. doğudan batıya giden yollar ile güney ve iç anadolu’dan gelip karadeniz’e ulaşan yol ağı üzerinde bulunan sebastopolis’in, m.ö. 1.yüzyılda kurulmuş olduğu belirtilmektedir. roma imparatoru trajan zamanında (m.s.98-117) pontus galaticus ile polemoniacus eyaletlerinden ayrılarak cappadokia eyaletine dahil edilmiştir. bu konudaki kitabe, cappadokia valisi arrian adına şehrin ileri gelenleri ve halkı tarafından dikilmiştir.

vitali cuinet 1880-1892 yılları arasındaki gezi ve incelemelerini anlattığı kitabında, sebastopolis’in pompe tarafından kurulduğunu belirtmektedir. mithridat eupator savaşta pompe’ye yenilip şehri yakıp yıktığı zaman, pompe tarafından şehir tekrar imar edilerek, nicopolis ve sebastopolis adıyla yeni bir şehir kurulmuştur. şehir, timur anadolu’ya geldiğinde kendisine karşı koyulması nedeniyle tekrar yakılıp yıkılmıştır. bu harabeler üzerine kurulan sulusaray da adını, saray harabeleri arasından kaynayan kükürtlü sudan almış olmalıdır. bugün ilçede bulunan evlerde şehir harabelerinden alınmış sütunlar, sütun başlıkları, kaideleri, arşitrav parçaları, heykel parçaları ve yazılı levhalar kullanılmıştır.

sebastopolis antik kenti’nde tokat müze müdürlüğü tarafından 1986 yılında sondaj kazısıyla başlayan çalışmalar, daha sonraki yıllarda kurtarma kazısı şeklinde 1991 yılına kadar devam etmiştir. yapılan sondaj ve kurtarma kazılarında şehir surları ile bir hamam ve tapınağın bir kısmı ortaya çıkarılmıştır. açığa çıkarılan bölümlerden anlaşıldığı kadarıyla antik kentin büyük bölümü bugünkü ilçe yerleşiminin altında kalmıştır. ayrıca, sulusaray’ın yaklaşık 3 km güneyindeki ılıca köyü yakınlarında asklepion olması muhtemel, tabanı mozaiklerle kaplı bir yapı açığa çıkarılmıştır. bu yapının üst kısmındaki yamaçlarda, mozaiklerle bezeli evlerin varlığı, yapılan kaçak kazılarla açığa çıkarılan kalıntılardan anlaşılmaktadır.

roma döneminde yaklaşık 70.000 kişinin yaşadığı ve önemli ticaret yolları üzerinde bulunan sebastopolis antik kenti’nin tokat müzesi tarafından, kısıtlı imkanlarla yapılan çalışmalarda çok küçük bir bölümü açığa çıkarılabilmiştir. antik kent üzerindeki günümüz yerleşiminde, 1991 yılından beri kamulaştırma çalışmaları devam etmektedir. kamulaştırma problemi tamamen çözümlenip, bilimsel kazıların başlamasıyla, bölge arkeolojisinin aydınlatılmasında önemli bulgular ortaya çıkarılacaktır.

sulusaray şehir surları: kentin doğusunda yapılan kazılarda, 17 metre boyunda duvar kalıntısı açığa çıkarılmıştır. henüz üç sırası ortaya çıkarılan duvar, büyük blok kesme taşlarla, harç kullanılmadan örülmüştür. duvarı destekleyen iki adet dörtgen payanda ile duvar yüzeyinde iki adet mazgal pencere tespit edilmiştir. bu duvarın yaklaşık 100 metre batısında, duvarla aynı doğrultuda, yine büyük kesme taşlarla örülmüş yarım daire biçimli, burç olması muhtemel kalıntılar ortaya çıkarılmıştır.

tapınak: kentin kuzeydoğusunda, sur duvarlarına yakın yerde bulunmaktadır. tapınağın kazısı tamamlanmamış olduğundan kime adandığı belirlenememiştir. açığa çıkarılabildiği kadarıyla, doğu-batı doğrultusunda uzanan, doğuda yarım yuvarlak ana apsis yanında içten yarım yuvarlak, dıştan üçgen küçük apsisle sonlanan bir yapıdır. büyük apsisin içinde yarım daire biçiminde, moloz taş örgülü ikinci bir yapı katı görülmektedir. tapınağın tabanının, zikzak formlu bezemeli değişik renkli mermerle kaplanmış olduğu, insitü parçalardan anlaşılmaktadır.

hamam: antik kentin doğu tarafında yer alan hamamın ön planında, yangın izi görülen toprak zeminli, moloz taş duvarlı bölüm yer almaktadır. daha sonra kesme taşlarla örülmüş iç mekana girişi sağlayan iki sütunlu kapı görülmektedir. sütunlu bu kapıdan girildiğinde zemini düzgün taşlarla döşeli mekanda, kuzey-güney yönünden gelip doğu-batı yönüne giden atık su kanalı ortaya çıkarılmıştır. bu durum; hamamın asıl su kaynağının ve kullanım alanının henüz kazılmamış bölüm altında olduğunu göstermektedir. sütunlu girişin simetriğinde güney yönde iki sütun daha bulunmaktadır. doğudaki sütunun ayağının dış tarafında (kuzey), taş bir kurna ele geçmiştir. halen duvarlarında kükürt izleri bulunan hamam büyük olasılıkla antik dönemde, bugün şehrin 3 km güneybatısında faaliyetini sürdüren kaplıcanın suyu ile çalışmış